Weblog 10: december 2008 Winter:

Tomtetummetot, design&dinner op z’n Noors en kalfjes!

Begin november is de winter echt begonnen. Na een paar twijfelachtige sneeuwbuien en een aantal nachten rondom het vriespunt is het dan zover. Er ligt 50 cm sneeuw en we hebben al een paar nachten met min 12 en min 20 achter de rug. Dat klinkt erger dan het is want doordat het hier nagenoeg steeds windstil is, kan zelfs min 10 graden met een zonnetje aangenaam voelen.
Myra is helemaal in haar nopjes en wil het liefst de hele dag buiten zijn. Dat heeft ook een andere reden. Eivind heeft van zijn jaarlijkse huisslacht 2 stukken ribbenkast voor haar meegenomen. Ze liggen buiten in de tuin en er is veel belangstelling daarvoor van de familie ekster die op Gryteselv woont en de bonte kraaien. Myra wordt er erg zenuwachtig van en wil het liefst de hele dag alles bewaken. De eksters hebben allerlei trucs om de aandacht af te leiden zodat Myra blaffend de wei inloopt. Achter haar rug strijkt het merendeel dan neer om van het karkas te eten. Jammer genoeg kan ik het niet fotograferen of filmen want iedere beweging vanuit het huis maakt dat ze opvliegen.
De katten willen als vanouds niet zelf naar buiten maar als ze met zachte hand buiten worden gezet gaan ze samen ravotten en willen niet meer naar binnenkomen als ik ze roep. De paarden gaan dagelijks een paar uur naar buiten. En ook de koeien staan s’morgens al te wachten bij de uitgang van de stal.
Binnen de regelgeving van Debio( de Noorse Eko) moeten de koeien minimaal een paar uur per week naar buiten. Voor Nederlandse begrippen is dat nogal heftig maar deze koeien, van een oud Noors ras, zijn daarop berekend. Hun vacht is extra ontwikkeld. Bij extreme omstandigheden als een sneeuwstorm of meer dan min 20 houden we ze binnen. Jan heeft met de trekker een ovaalbaan gereden voor zowel de koeien als de paarden zodat ze nog een stukje kunnen wandelen in de wei. Want ook daar ligt de sneeuw 50 cm hoog. Daar wordt dankbaar gebruik van gemaakt.

De nieuwe stal is klaar. Om een loopstal te maken heeft Jan alle hekken weggezaagd. Er is hout op de vloer en op de wanden aangebracht en er is een bruggetje over het voergedeelte heen om van de ene kant naar de andere kant te komen. Dat alles afsluitbaar met ingenieuze hekconstructies. Koeien zijn gewoontedieren. Binnen een paar dagen heeft ieder zijn eigen vaste plaats in de stal. Sommigen worden een beetje geholpen door Jan. Koetje en Zwartje krijgen een plek apart want omdat ze de laagste in rang zijn worden ze bij het voer weggejaagd totdat de rest voorzien is. Op de aparte plek kunnen ze rustig eten zonder geduw en gestoot. Het kalveren laat lang op zich wachten. Dolores is de eerste die echt uiers krijgt en waarbij we het kalf in de buik zien indalen. Op een ochtend als Jan zijn dagelijkse ronde doet is het kalven begonnen. Het gaat vrij snel en zonder hulp.
Het is een koekalf dat na een uurtje al zelfstandig drinkt en rondloopt. De moeder houdt contact door zacht te loeien. De andere koeien zijn niet echt onder de indruk en eten rustig door. Ze zijn wel nieuwsgierig naar dat kleine ding dat daar rondloopt. We houden ze voorlopig even gescheiden tot het kalf wat weerbaarder is. Myra moet erg om het kalf blaffen maar vindt het, na geroken te hebben, wel interessant Een week later begint het kalven pas echt. Binnen 2 dagen volgen 4 kalveren. In totaal nu dus 4 koekalveren en 1 stierkalf.
Op 1e kerstdag wordt het kerstkalf geboren, Cornelia, van moeder Christina. De koeien kunnen normaal gesproken zelfstandig kalven maar omdat het hun eerste keer is houdt Jan het goed in de gaten. Bij Dulce moet hij na ruim 5 uur kalven helpen als het kalf halverwege blijft steken. Dat gaat goed. Alle kalveren lopen binnen een paar dagen door de hele stal te rennen, zoeken elkaar op en gaan bij elkaar op bezoek. Jan doet een eerste poging om te melken maar Elke ziet de emmer niet zo zitten. Die is te groot en te wit waarschijnlijk. Eerst maar eens leren dat ze vastgezet kan worden en de emmer in zicht.
De kalfjes hebben een eigen plekje gevonden, aanvankelijk op de voerplek. Maar aangezien ze er ook mesten worden ze met veel strooisel en wat oud hooi om op te liggen naar de barnehage (peuterspeelzaal)gelokt. En dat werkt. De kalveren zijn samen wel een roversbende. Ze spurten door de voergang en racen bokkensprongen makend naar buiten als Jan het voer met de kruiwagen naar binnen rijdt. Myra wordt meteen geadopteerd als lid van de bende maar die ziet dat niet zo zitten. Zo vind ik op een zondagmiddag een wat bange hond op het trapje voor de deur met 5 kalveren erom heen springend. En de moeders maar roepen vanuit de fjos..
Het is roerend om te zien hoe de moeders hun kalf in de gaten houden, de eerste dagen met veel geluidscontact. Ze worden ook in de gaten gehouden waar ze uithangen en regelmatig teruggeroepen. Tijdens het spenen worden de kalveren door de moeders schoongemaakt. Ze zien er inde regel dan ook smetteloos uit.
Ook Jan krijgt regelmatig een poetsbeurt als hij de mest wegruimt bij de dames en heren. Boy controleert zo te zien aan zijn neus, zo nu en dan, of het zijn beurt alweer is. Jan besluit om Koetje, de enige roodbonte, te gaan melken. Koetje moet er even aan wennen maar is gelukkig goed te paaien met wat voer. Het is nog even uitproberen want ze moet natuurlijk ook voor haar kalf overhouden. Op 24 december drinkt Jan zijn eerste handgemolken eko melk bij het ontbijt. Op 25 december drinkt Rina de eerste kefir van eigen boerderij. De rest wordt rauw aangezuurd en in de wacht gezet voor het kaasmaken.


Design&dinner op z’n Noors.
In de periode ruim voor kerst is het in Noorwegen de gewoonte met collega’s, familie, vrienden, firma’s, verenigingen enz. het zogenaamde julebord te houden. Letterlijk betekent julebord: kersttafel. Restaurants bieden al vanaf begin november het julebord aan. Tijd voor ons om een brochure te maken met ons aanbod voor julebord. Dat blijkt al meteen een succes. Alleen ontstaat meteen het probleem dat de groepen groter zijn dan wij kunnen huisvesten. Maximaal kunnen we tot 20. Gelukkig hebben we goede contacten met de dames van Prestegård. Ruim een jaar geleden hebben Britt, Ingrid, Eilen en Aud het initiatief genomen om de leegstaande historische domineeswoning binnen een stichting te runnen als een plek voor kunst en cultuur. Er worden regelmatig muziekavonden gehouden, tentoonstellingen en lezingen gegeven. Wij mogen gebruik maken van de statige ruimtes en de wat kleine keuken. Als eerste koken we voor de Cultuurraad van Helgeland die Prestegård en het project van Britt Hansen: Fjellkvinna, komt bekijken.
We ontvangen een grote groep boeren die bij Tine, de melkfabriek, zijn aangesloten. De opkomst is zo groot dat we halverwege de avond overschakelen op ontbijtbordjes en plastic lepels omdat er een aantal onaangekondigd is gekomen. Gelukkig waren we voorbereid op grote eetlust dus eten was er genoeg. En de Noren lijken van improviseren te houden.
De volgende grote groep Småbrukers (kleinere boeren waar wij ook bij zijn aangesloten) heeft zelf muzikale begeleiding meegenomen en zingen tussen de gangen door. Er is zelfs na het dessert een danklied voor het eten. Daarvoor worden we uit de keuken gehaald.

De jaarvergaderingen van verenigingen en politieke partijen wordt ook vaak gecombineerd met julebord. Ook daar krijgen we een aantal groepen van op Gryteselv Fjellgård, verder onder meer personeel van de plaatselijke kleuterschool, het kerkbestuur, wat familiegroepjes. We hebben het er druk mee.
Voor het julebord hebben we een 2e Spisestua (betekent letterlijk de Eetkamer) gemaakt op de eerste etage. Hier kunnen we 20 mensen ontvangen.
Spisestua 1 is voor kleinere groepjes tot 12 en de ontbijt-, lunch en diner ruimte voor de B&Bgasten
Jan en ik slagen erin alles met z’n tweeën te doen. Goede organisatie en logistiek zijn de helft van het werk. Oude design&dinner tijden weer dus. De ultieme uitdaging is een catering voor 60 personen met bewerkelijke luxe gerechten. Als alles is ingepakt in de auto om weg te rijden, start de auto niet bij min 20. We moeten nog steeds een motorwarmer laten monteren. Gelukkig kunnen we de bus van Rune, de buurman, lenen. Als klap op de vuurpijl worden we gevraag het Villkvinneseminar voor 2 dagen te voorzien van lunches, diner, kveldsmat(avondhapje) en de tussentijdse pauzes eind februari-maart 2009.
Geweldig en dan toch maar de bijbel van het initiatief” de ontembare vrouw” van Clarissa Pinkola Estès lezen. Misschien inspireert het nog voor gerechten… We missen de hulp van onze dochter Ilse wel. Ze sprong vaak in als we het druk hadden. Maar zij zit nu voor haar veldwerk op Antarctica.
Haar spannende verslagen kun je lezen op www.ilseopantarctica.punt.nl Jammer genoeg kunnen er vanaf daar geen foto’s verstuurd worden omdat mail beperkt is vanwege alle data die constant verstuurd worden.

De deli van Gryteslev.
Al dat experimenteren en verzamelen van ingrediënten tijdens voorjaar en zomer heeft een flinke productie opgeleverd. Voor kerst worden er veel kerstbeurzen gehouden waar we een plekje bespreken om de delicatessen van Gryteselv Fjellgård te verkopen maar ook het restaurant de Spisestua te promoten. Het assortiment bestaat uit siroopsoorten, gelei, marmelades, veel wijnazijn in combinaties van bloemen en bessen en de specials: jukse oliven(nep olijven van sleedoorn op olie met tijm en knoflook), cantharelsaus, gerookte bietenmousse(bij design&dinner al een groot succes) en een pittige rodekoolmoes. De Noren zijn gewend gelei te eten bij wild of ander vlees. In ons assortiment zit jeneverbesgelei, wilgenroosjesgelei, berkenbladgelei, duindoorngelei, aalbessengelei, muntgelei, paardenbloemengelei, lijsterbessengelei, fijnspargelei, honinggelei, chardonnaygelei, cabernet sauvignongelei. De kerstgelei op honing en bosbessenbasis gaat als warme broodjes. De gerookte bietenmousse en de rodekoolmoes zijn ons antwoord op de behoefte om een smaakaccent bij vlees of vis. Over het algemeen zijn de Noren niet zulke avontuurlijke eters. Hun keuken kent een sterke traditie in gerechten zoals bv. tegen de kerst. Ze zijn daar sterk aan gehecht. Aan het aanbod in de winkels kun je zien wat er gegeten dient te worden. Het zijn stevige wat ouderwets aandoende boerengerechten: stevige kost, maar mooi in hun eenvoud en duidelijkheid. Slow food kan hier nog een lesje leren. Het is steeds weer een verrassing dat de keuken zo specifiek is. Eigenlijk in het buitenland ondergewaardeerd vind ik. De ingrediënten zijn dan natuurlijk ook fantastisch! De verkoop van delicatessen gaat goed. In het 3e weekend van december hebben we een proeverij en verkoop van de producten georganiseerd op Gryteselv, ook om geïnteresseerden de gelegenheid te geven de ruimtes te zien en kennis met ons te maken. De vitrines raken langzamerhand leeg en de stoommandjes die we al bij design&dinner gebruikten als verpakking van eigen producten, functioneren hier ook prima.

Met kerst is er eindelijk rust. Kerst is een groot familiefeest in Noorwegen.
In december speelt alles zich af voor, tijdens en na de kerst. Alles moet worden schoongemaakt voor de kerst en de kerstgordijnen, kerstkleden, kerstkussen en kerstkabouters worden weer tevoorschijn gehaald. Er wordt al ruim voor de kerst geïnformeerd hoe het met je julebakst staat: de verplichte 7 soorten koekjes.(zie weblog dec 2007). We brengen Trine en Morten een kerstmand als dank voor al hun hulp bij de verplichte examens en regelgeving rond het restaurantgebeuren. Als we komen is iedereen druk aan het poetsen: alle wanden, de stopcontacten, de fotolijstjes, het plafond. Alles moet worden schoongemaakt. Maar iedereen heeft er veel plezier in en er is tijd voor koffie tussendoor.
Verder moet de stalkabouter, die op de dieren past, van een bordje pap worden voorzien. Tomtetummetot, de fjosnisse van Astrid Lindgren, heeft het er hier maar druk mee. Maar hier heet Tomtetummetot eigenlijk gewoon Jan.. Dan is er Lille julaften, de avond voor kerstavond waarop al het schoonmaakwerk moet zijn gedaan en de familie al bij elkaar is. Juleaften is de avond waarop de maaltijd gezamenlijk genuttigd wordt en de cadeaus worden uitgepakt, 1e kerstdag is ook nog een familiedag maar dan breken de dansavonden, familiebezoekjes, tochtjes en feestjes los in de periode die Romjul heet.
Wij doen o.a. mee aan een aquavit overgoten proeverij van wel 15 soorten rakefisk, allemaal lokaal geproduceerd. De jury is het bijna unaniem eens over de winnaar. Een pittige bijna 2 jaar oude rakefisk. Dat wordt in het voorjaar, bij de nieuwe vangst aan Røye, ons volgende project: rakefisk. We komen erop terug.
De hele kerstperiode duurt oorspronkelijk van 13 december (Lucia feest) tot en met 13 januari. Van Bjørn-Arne krijgen we als kerstcadeau onder meer een soppelime, de traditionele bezem die bij de deur hangt om de schoenen schoon te vegen. Veel hilariteit als wij vertellen dat zoiets bij ons roe heet en je die krijgt als je stout geweest bent…..

Het was een druk maar goed jaar waarin we veel voor elkaar hebben gekregen met als prachtige afsluiting al die mooie kalveren. Aan iedereen die geen kerstkaart heeft gekregen dan alsnog hier. En onze beste wensen natuurlijk! En wie weet tot ziens in de zomer?