Wintervoorbereidingen, kerstproduktie, ANNA (!) en het slagersvak

Wintervoorbereidingen.

Voordat de winter losbreekt moet er nog het een en ander gebeuren:
- alle draden van de omheiningen bij de boerderij en in het bos moeten naar beneden gehaald worden omdat ze anders door de zware sneeuwlast knappen.
- de boot moet uit Storvatn gehaald worden. Ook daar wordt de sneeuwlast (en ijs) zwaar waardoor de boot beschadigd wordt.
- al het kachelhout voor de komende winter moet nu toch echt in de houtschuur liggen
- het timmerhout dat nog niet is gebruikt deze zomer moet naar binnen gebracht worden
- alle gereedschappen, tuinmeubels, machines en onderdelen moeten voor zover mogelijk onder dak worden gebracht. Vorig jaar vergaten we een "tank" van een tuintafel met een stevig gelast onderstel (goed voor een olifant).Aan het eind van het voorjaar kwam de tafel plano onder de sneeuw en ijs vandaan!
- de wintervoorraad zaagsel moet worden gehaald bij de plaatselijke houtverwerkingsfabriek. Er wordt hier geen graan verbouwd, de kosten van transport van stro zijn hoger dan de prijs van het stro zelf. Dus gebruikt iedereen hier zaagsel in de stallen.
- de laatste produkten voor de komende kerstbeurzen moeten geproduceerd worden waaronder de kerstgelei en de gourmetpakke met kruidenzout, kruidensuikers en speciale geleisoorten zoals de seringengelei.



Gelukkig krijgen we hulp van Gijsbert uit Belgie, de laatste Wwoofer van 2010.
Hij is er een korte periode maar heeft flink aangepakt, inclusief de produktie van de emballage voor een kleine serie "gourmetpakke" voor de komende kerstbeurzen.
Wij waren erg blij met zijn hulp en het was ook nog gezellig.
Gijsbert is de eerste die een mes kant en klaar heeft afgemaakt voor zijn vertrek.



















Vroege en koude winter.
Het was in september nog heerlijk. Er waren zelfs een paar dagen met tegen de 20 graden. Maar met ingang van oktober begon de winter. Niet veel sneeuw maar flinke vorst. Meteen al min 20 en kouder.
Dat is een aanslag geweest voor het kachelhout. Waren we in het begin nog redelijk overtuigd dat er genoeg was. Nu zien we het hok in sneltreinvaart leger raken.
Er is gelukkig nog wat reserve in het"retskapshus".
Binnen is het dan ook heerlijk warm met de houtkachel.
Gelukkig weten we inmiddels hoe we met de waterleiding om moeten gaan nl het huis zoveel mogelijk inpakken met sneeuw en de kraan zachtjes laten lopen in de stal.
Het water komt van eigen bron, dus een waterrekening is er niet, gelukkig.
Zo omstreeks januari wordt het ineens veel milder. Terwijl we in Nederland min 10 zien is het hier rond het vriespunt met de alweer zichtbaar teruggekeerde zon.


De laatste beurzen voor de kerst.



Zo vanaf midden september beginnen de markten en beurzen rondom streekprodukten. Er is altijd veel belangstelling en het Noorse publiek is nieuwsgierig naar nieuwe produkten. Een foto van de Gryteselv kraam in de krant en binnen een uur na het verschijnen van de krant zijn de 2 met name genoemde produkten uitverkocht: duindoorngelei en licht gerookte bietenmousse.Op de foto met een van de organisatoren van het Helgeland matfestival Trond Lysholm dus...
De beurzen zijn ook een goede manier om het boerderijrestaurant onder de aandacht van het publiek te brengen.
Daarvoor maken we ook een speciale restaurantbon als mogelijk kerstkado.

Anna en Misia.
Na alle ellende van vorig jaar krijgt Anna in januari, helemaal zelfstandig, een prachtkalf, alweer aan de stevige kant. Het gaat helemaal goed en ze is een uitstekende moeder.
Kort daarna krijgt Misia ook een kalf, ook zelfstandig en alles op rolletjes.
Iedere morgen tijdens het schoonmaken van de stal worden, als de temperatuur het toelaat, de koeien, kalveren en de stier dagelijks gelucht. Ze mogen dan een een tijdje naar buiten terwijl Jan de stal schoonmaakt, opstrooit en voer naar binnen rijdt.
De kalveren van Anna en Misia zouden prima naar buiten kunnen. Het is rond het vriespunt. Maar binnen is het blijkbaar interessanter. Jan zet alle hekken open en de kalveren trekken spurtjes. Blijkbaar werkt dit aanstekelijk op de moeders want die doen even mee en gooien de benen in de lucht.
Boy vindt overduidelijk dat iedereen naar buiten moet komen want hij staat te loeien bij de buitendeur naar Misia en Anna. Maar de dames hebben besloten bij de kalveren te blijven.
Die 2 kalfjes hebben het druk want alles moet geinspecteerd en besnuffeld: de kalverenstal van de grotere kalven, de paardenstal, de zaagselsilo, de deur naar het kippenhok. Myra ziet dat maar met lede ogen aan en probeert steeds een strategische plek in te nemen en kijkt steeds naar Jan of dat allemaal wel mag: klaar om erachter aan te rennen en in de hakken te bijten..
Maar het mag en de moeders hebben het er druk mee want hier geldt niet de regel dat de kalveren de moeder volgen.. nee de moeders lopen er zorgelijk achteraan om te kijken wat dat drommelse kind nou weer gaat doen.
Na het schoonmaken, opstrooien en voer binnen rijden moeten ze weer terug naar hun stal want dan komt de hongerige kudde naar binnen om te eten.
Maar gelukkig is dat geen probleem.


Biologisch vlees van eigen boerderij.
De eerste retourslacht is binnengekomen.
Ruim 90 kilo biologisch kalfsvlees ( de kalveren zijn ongeveer 1 jaar oud) Het is wel even slikken als de kisten binnengedragen worden met het in opdracht "fijn" geparteerde vlees.
Niks geen mooie lapjes of rollades van Flip van de Groeneweg in Groningen of Zuidlaardervlees van Jelle maar grote stukken die duidelijk nog verder geparteerd moeten worden.
Met de hulp van een Noors "thuisslachtboek" en een wildparteerboek komen we een aardig eind in het herkennen van de grove onderdelen.
Jan komt uit een slagersgeslacht van zijn moeders kant - dus dat moet helpen...
We kijken ook nog even naar de instructievideo van neef Jos Smit uit Oldemarkt, ambachtelijk vakslager van oorsprong, die ons in de voorbereidingen voor het vertrek naar Noorwegen heeft gedemonstreerd hoe je een lam fijnparteert.
Maar Jan en ik zijn het erover eens: het is en blijft een vak waar veel bij komt kijken. We moeten duidelijk nog veel leren.




We maken een voorraadje kalfsworst en roken daar een deel van, maken liters kalfsfond op voorraad als basis voor soepen en sauzen.
Verder maken we een traditionele Noorse kalverull.

Maar met trots serveren we een groep lunchgasten voor de eerste keer Vitello tonnato en kalverull van eigen produktie en keuken. Het overnachtingsgezelschap eet s'avonds een Boeuf Bourguignon, ook van eigen produktie en keuken.
Een heel nieuw scala aan gerechten wordt mogelijk met het lichtgemarmerde vlees.






Vestlandsk Fjordfe is een oud Noors koeienras. Ze zijn kleiner dan de bekende koeien en hebben een ander graasgedrag. In tegenstelling tot de normale koeien zoeken ze vooral kruiden, kleine struiken en boomloof. De kudde, met kalveren en stier, loopt in de zomer in het bos en vindt daar een bont palet aan kruiden, grassoorten, loof, bosbessenblad enz. In de winter worden ze gevoerd met biologisch hooi, kuilgras en voor het slapengaan een klein beetje biologisch krachtvoer.
Mogelijk wordt Vestlandsk Fjordfe in de toekomst opgenomen in de Noorse ark van de smaak van Slow Food. Aan ons zal het niet liggen.

Zomer 2010, Dulce spoorloos, de Wwoofers van zomer 2010 en Godveko.

Het voorjaar was laat dit jaar en dat was te zien in de zomer.
De wilgenroosjes die meestal uitbundig bloeien in juli en augustus trokken het even niet. Vervelend want de wilgenroosjesmarmelade, de wilgenroosjessiroop en de wilgenroosjesgelei zjn een succesnummer.
Maar daarentegen veeeel paardebloemen, gelukkig.









Deze zomer is er weer veel gerealiseerd en gebeurd op Gryteselv Fjellgård. Dat dankzij de hulp van familie, vrienden, wwoofers en niet te vergeten de gasten.




Een lijstje maar:

- Jan's 90-jarige moeder komt op bezoek, helemaal vanuit Nederland. Weliswaar in gezelschap van een prive-chauffeur, een prive verzorgster en een bodyguard. Maar zo hoort het als je 90 jaar bent. Heel bijzonder en gezellig!

-eindelijk op tijd kachelhout dankzij Siebe, Julie, Etienne en Varunn.

- meer vis in de vriezer dankzij Julie, Etienne en Varunn.

- een fantastische oogst aan "granskudd", het jonge uitschot van de spar, en paardebloemen voor de paardenbloemengelei dankzij Linda.

- een flinke uitbreiding van het graasgebied in het bos voor de koeien dankzij Julie, Etienne en Varunn.Veel palen slaan, draden aanbrengen en de spanning op de draden controleren.

- een heuse webcam in de stal zodat Jan deze winter vanuit de bank kan kijken of alles goed gaat in de stal en of er al gekalfd wordt. Dit alles dankzij ingewikkelde 3d en virtuele constructies dankzij super techneut Robert met zijn assistente Ilse.
Wie wil meekijken kan zich aanmelden.

- bijna 2 zijdes van het restaurant-in-wording zijn voorzien van nieuwe wanden en dubbele ramen.
Hulp bij het kozijnenwerk en reparaties in de stal van de hekken door Robert uit Amsterdam. Dat schoot lekker op.

- de kalverenstal is klaar. "Te mooi" vinden sommige Noren.Maar het blijkt een succesnummer bij de rondleidingen van gasten.

- ook de trap van stal naar werkplaats/boven is gerealiseerd. Jan heeft daarvoor met zorg een berkentak uit het bos gekozen die nu als trapleuning dienst doet.

- een flinke maar vooral vroege uitbreiding van de veestapel. Het kalveren is in tijd wat opgeschoven zodat we nu in oktober al 4 kalveren hebben. Alle 4 buiten geboren.

- Varunn repareert Jan's werkplaatsradio en maakt er en passant een dolby-surround sound van.


















































Jammer genoeg heeft Jan dit jaar niet kunnen hooien. Even leek het goed te gaan in midden juli maar de weersverwachtingen kondigden regen aan en dus moest er op het laatste moment gebaald worden.
Nu is al duidelijk dat er te weinig voer is voor de winter, iets waar ook de Noren in Noord Noorwegen mee kampen.
Een Noorse gast wist te melden dat dit type zomers ervoor zorgden dat de Vikingen in het verleden erop uit trokken. Dus Nederlanders: jullie zijn gewaarschuwd!
Het betekent wel dat Jan terug moet in aantal koeien. Iets dat hem zeer aan het hart gaat omdat de kudde een mooie opbouw had en erg vriendelijk is in de omgang.
Maar dat is de keerzijde..



Dulce is spoorloos.

Augustus. We zitten net hongerig rond de tafel als Jan binnenkomt en zegt dat Dulce, de leidsterkoe, niet mee teruggekomen is uit het bos met de kudde.
Het hele scenario wat er gebeurd kan zijn passeert binnen 2 minuten de revue: dat gat bij die onderaardse bron, beer,veelvraat, verkeerd terecht gekomen ergens...
Iedereen staat meteen op en vertrekt, hongerig of niet, eensgezind naar het bos om Dulce te zoeken. Want ja, Dulce is de meest verstandige koe en als daar wat mee is betekent dat een potentieel gevaar voor de kudde.
Stelselmatig wordt het afgezette deel van het bos waar ze grazen uitgekamd.
En dan vindt Jan Dulce aan de rand van het bos. Ogenschijnlijk niks aan de hand, loopt goed, wil alleen niet zo graag mee.
En dat terwijl de rest van de kudde staat te loeien naar haar.
Jan drijft Dulce, een beetje tegen haar zin in, Hestehaugen op waar de andere koeien ook staan. Ze blijft zich apart houden. Heeft ze gekalfd misschien? Geen tekenen die daarop wijzen, wel een volle uier. Dan gaat het waarschijnlijk gauw gebeuren en wil ze zich afzonderen. Jan houdt er liever een oogje op en Dulce blijft op Hestehaugen, een beetje apart van de koeien; wij gaan eten.
De volgende dag staat Dulce bij het afgesloten hek naar het bos te kijken en Jan besluit haar haar zin te geven maar loopt met haar mee.
Het is duidelijk dat ze gericht ergens naar toe gaat. Ze maakte zachte geluiden en loopt gedecideerd een route.
Jan mag mee van haar.Na zo'n paar honderd meter door het bos blijft ze staan en roept zachtjes en jawel hoor.. daar komt haar kalf te voorschijn dat ze dus de vorige dag geworpen heeft. Helemaal gezond en hongerig.Wel de hele nacht alleen in het bos gebleven. Zoals bij herten, zegt bioloog Ilse.
Dulce wil overduidelijk in het bos blijven en Jan laat haar maar gaat wel regelmatig kijken. Als hij haar mee terugneemt naar Hestehaugen, de volgende dag, is het duidelijk te vroeg voor Dulce want de kudde is erg nieuwsgierig en het kalf krijgt geen rust. Dulce blijft bij de kudde maar verstopt het kalf aan de randen van Hestehaugen. Na een paar dagen is het kalf mans genoeg om bij de kudde te zijn en maakt er dan ook echt deel van uit. We zien hem bij verschillende koeien liggen. Dat gaat goed.
































In dezelfde zomer krijgen Koetje, Maria en Dolores ook hun kalveren buiten.
Koetje en Maria staan even apart met hun kalf omdat het s'nachts al wat kouder wordt en Jan de kalveren liever binnen heeft. Zo kun je Jan zien lopen, als de Goede Herder, ditmaal met een kalf in plaats van een lam op zijn schouders, omdat dit de enige snelle manier is Maria en Koetje binnen te krijgen vanaf de wei bij de rivier.
Wel komt hij regelmatig met natte(!)schouders bij de stal aan.























De Wwoofers van dit jaar.








Wat hadden we weer flinke hardwerkende maar vooral leuke Wwoofers dit jaar.
Allereerst was er Siebe, goede vriend,natuurlijk geen Wwoofer maar wel met talent daarvoor. Hij kwam eens kijken hoe het hier was en begon meteen aan de kachelhoutklus waarvoor we erg dankbaar zijn.
Super Siebe!




Linda uit Nederland, de dappere krijger, die een fantastische oogst aan granskudd en paardebloemen heeft geoogst. Fantastisch Linda! Dankzij jou kunnen de gasten tot kerstmis genieten van ons granskuddijs en de amandeltaart met paardebloemengelei!
De Franse Wwoofer die tegelijk met Linda gepland was kwam jammer genoeg niet en meldde zich ook niet af. Erg slecht. Maar Linda heeft o.a. hout gehakt, vis schoongemaakt, stal schoongespoten en een hek gemaakt voor de stal.

Dan waren er Lucie en Etienne, broer en zus, uit Frankrijk die van aanpakken wisten Ze kwamen van een bergboerderij uit de Auvergnes. Hilarische toestanden af en toe omdat zowel Julie als Etienne nauwelijks Engels spraken.
Met het woordenboek op tafel lukte de conversatie aan tafel aardig maar buiten met de vaktaal van de boerderij kwam Varunn af en toe woorden en energie tekort om discussies, opties en meningsverschillen te vertalen.







Varunn, het vertaalwonder die gelukkig naast de Franse ambassade had gewoond en daardoor wat Frans sprak. Doordat er veel behoefte was aan communicatie over van alles en nog wat, was het af en toe wat veel voor hem. Gelukkig heeft hij de hele houtvoorraad in de houtschuur in zijn eentje zingend kunnen opstapelen.
Nog nooit zo'n nette en volle houtschuur gehad.






















Veel gedaan maar er was gelukkig ook tijd voor een picknick in Mosjøen aan de Vefsna, een bezoekje aan Laksforsen en een picknick bij de Hattfjelldalfossen.
Etienne nam tot onze schrik een duik in de waterval.





















































Godveko.
Dit jaar werd een week met aktiviteiten georganiseerd in Hattfjelldal.
Wij namen de dinsdag voor onze rekening met een speurtocht langs 10 verschillende wilde planten die in de Gryteslev keuken gebruikt worden.









Gewapend met een vragenlijst vetrokken de deelnemers in de hoop een gratis lunch te winnen.Twee deelnemers waren de gelukkigen.
Na de speurtocht volgde een korte demonstratie van welke wilde planten al geoogst waren, waarvoor ze gebruikt zijn en hoe dat smaakte. Tijdens de lunch speelde Gea Prytz swingende walsen en las Solveig Jacobsen gedichten voor van Rolf Jacobsen.
Zeker voor herhaling vatbaar volgend jaar!


















Poezendrama, alweer..
Halverwege mei, de sneeuw is al aan het smelten, zie ik Tautra een muis brengen aan Krekling en Gaupe. Vlak voor hun neus laat hij hem of haar los zodat de twee kunnen vangen. Die staan er overigens aanvankelijk wat onnozel bij tot het jachtinstinct losbreekt. Na die dag ontbreekt ieder spoor van Tautra. Aanvankelijk denk ik dat hij weer begonnen is met in het bos te wonen maar tot aan het einde van de zomer geen spoor van hem. Eind augustus blijft ook Krekling weg, vlak voordat hij gecastreerd zou worden. Het is een buitengewoon muizenjaar, dus voedsel is er genoeg. Er is nog een minimale kans dat in ieder geval Tautra terug kan komen. Krekling was te onervaren en is zeker ten prooi gevallen aan een vos o.i.d.
Nu is er alleen dus nog Gaupe. Zijn bangigheid is zeker zijn redding geweest. Nu, inmiddels gecastreerd, gedraagt hij zich als een prinsje en vraagt luidkeels om aandacht maar vooral eten..Schoen- en staartmaat 54..
We laten het maar bij deze ene kat om nog meer slapeloze nachten en zoektochten in het bos te voorkomen. Maar we hopen vooral dat die stoere Tautra terugkomt..

Reinkalvria, lesje in oormerken, riders on the storm en voorjaar!!.

Reinkalvria. De Samische naam voor mei is miesse-manno. Dat betekent: de maand waarin de rendieren kalven. De vroege kalveren zijn er al in begin mei. De grootste hoos schijnt te komen na volle maan: dit jaar hier op 14 mei. Het woord Reinkalvria (vri is wee of vlaag) is de benaming voor het type weer waarin het seizoen zich nog even duidelijk van zijn stevige kant laat zien: vorst, veel sneeuw. Er zijn meer van die "weerkrampen" mogelijk: bededagsria(iets voor Allerheiligen), pinseria (Pinksteren), jonsøkria(Midzomerdag).... Reinkalvria dit jaar dus in begin mei. Net als we een paar dagen het voorjaar ruiken, het bijna 20 graden plus wordt en de vogels beginnen terug te komen... (we spotten maar liefst 12 kraanvogels langs de Vefsna, op weg naar huis.)slaat de Reinkalvria toe: binnen 2 dagen 30cm sneeuw extra, vorst van min 4 tot min 10 s'nachts. We troosten ons met de gedachte dat die Reinkalvria een funktie heeft. De volksmond zegt dat de kalveren sneeuw nodig hebben om houvast te krijgen met hun klauwtjes om te kunnen gaan staan na de geboorte. Bovendien wennen ze meteen aan de temperatuur. Torbjørn, onze buurman, komt op bezoek en brengt voor Jan's verjaardag (alle kroonjaren staan in de krant vermeld met naam en toenaam) een warmgerookte rendierbout mee. Onvoorstelbaar delicaat en lekker. Hij vertelt dat hij het 2 maanden later druk krijgt want de rendierkalveren moeten worden gemerkt. Onze koeien en schapen krijgen een soort labels maar de rendieren krijgen andere merken in hun oor. Torbjørn is kenner van de merken want zijn assistentie wordt vaak gevraagd om een gevonden kadaver, dat door een roofdier is geveld, te identificeren. We krijgen een lesje in oormerken. Alleen de Samen hebben het recht om rendieren te houden. Dat is wettelijk vastgelegd. Iedere familie heeft zijn eigen basismerk dat is goedgekeurd en vastgelegd in een register. Daarnaast kan iedere individuele eigenaar binnen die familie zijn persoonlijke kenmerk eraan toevoegen. Een ingewikkelde zaak als je weet dat het gebruikelijk is dat ieder Samenkind zo rond zijn 2e of 3e jaar al eigenaar wordt van een rendierkalf en de familie in de regel uitgebreid is. Het principe van de oormerken is insnijding en wegsnijden van delen van het oor. Het linkeroor is anders dan het rechteroor waardoor de informatie meer plek heeft. De Samen leren het snijden van de oormerken met een bloedscherp mes, soms op een stuk berkenschors in de vorm van een oor. Zo kan men tijdens het bijeendrijven voor de selectie of transport, weliswaar met een haviksoog als eerste vereiste, onderscheiden welk rendier van wie is. Bij het merken van de kalveren hoeft men alleen te kijken wie de moeder is want de kalveren wijken in de regel niet van hun zijde Er is nog een andere manier van merken, vergelijkbaar met het brandmerken in Noord en Zuid Amerika maar hier gebeurt dat met een mes. Voor wie geinteresserd is moet het programma Reinlykke van de NRK even googlen. Ik weet niet of dat in het buitenland te bekijken is. Reinlykke toont het leven van een Samische familie die rendieren houdt in Noord Noorwegen Prachtige, indrukwekkende beelden van de kuddes rendieren. Of volg de onderstaande link van youtube naar de site van een Zweedse, Engelstalig ondertitelde film:
www.youtube.com/watch?=4DkrGv4KVQg

Brave koeien. De laatste 2 kalveren zijn gekomen. Ditmaal 2 stiertjes. Marisja had wat hulp nodig want het was haar eerste kalf, Amalia kon het helemaal zelf binnen zeer korte tijd. Een goede beurt dus voor Boy die alle koeien gedekt heeft. En dat in zijn eerste beginnende jaar! Op de achtergrond toekijkend, links Elke, midden Boy, rechts Christina. Moeder Amalia met haar netgeboren stierkalf. Koeien zijn gewoontedieren, soms bij het extreme. Jan maakt daar dankbaar gebruik van. Iedere dag gaan de koeien, kalveren en stier 2 maal daags naar buiten. Om te luchten, wat sociaal gedrag te beoefenen( soms wat hardhoornig) en Jan kan beter mesten. Koetje blijft s'morgens binnen want die wordt gemolken. Koetjes dochter is kaper op de kust. Ook al eet ze al volop mee met het gewone voer; de melk van moeders is gewoon erg lekker. Maar wij willen ook een beetje, eenmaal daags. Koetje is pikkip maar ze is erg dapper en verweert zich goed bij de confrontaties buiten. Maar s'morgens heeft ze haar moment van wraak want dan mag ze van Jan door de hele stal wandelen terwijl hij het voer klaarlegt. Koetje snuffelt aan alle hopen en haalt er lekkere hapjes uit voordat ze weer terugmoet naar haar plaats. Myra, de bordercollie volgt haar bij elke stap en doet alsof ze op haar past. Als de meute hongerig weer naar binnen komt gaat het in de regel erg rustig en doelgericht. Jan heeft ze een vaste plaats (soort kamertje) gegeven en iedere tocht daar naar toe werd tijdens de training beloond met voer. Dat was binnen 2 weken vlekkeloos aangeleerd. De kamertjes bleken noodzakelijk. Binnen de regels van ecologisch boeren mag je weliswaar, met dit aantal koeien, ze wel vastzetten. Maar de winter is lang en als het niet nodig is, liever niet, vinden we. De koeien hebben een korte proefperiode losgelopen door de in 2 delen verdeelde stal. Maar dat bleek een slagveld. Er moest erg veel uitgeknokt worden. Jan heeft toen, ook met het oog op rustig kunnen kalven, voor iedere koe een eigen afsluitbaar kamertje gemaakt waarin ze rustig kan rondlopen, liggen, staan en eten. Er is plek genoeg voor een kalf. Er zijn koeien die bazige buurvrouwen hebben en erg op hun plekje gesteld zijn. Die koeien duwen na binnenkomst zelfs het hek dicht om ongewenste visite te voorkomen. Dat alles heeft een rustige, geordende binnenkomst opgeleverd. Alleen de kalfjes die soms bij hun moeder staan en soms op hun eigen plek, rommelen wat aan en hebben extra aandacht nodig. Riders on the storm, tijdens het filmpje begeleidende stalradiomuziek, is soms wel van toepassing. http://www.youtube.com/watch?v=Kq_rRej9O0k


Voorjaar!! Eindelijk is het zover: voorjaar. De temperaturen worden langzamerhand hoger, de sneeuw smelt zienderogen per dag en het meest duidelijke bewijs is de Gryteselva, de rivier, die steeds meer water van de bergen moet verwerken en steeds harder ruist. Het slaapkamerraam staat open en het is heerlijk om met dat geluid in slaap te vallen. Nerbekken, het beekje dat door het bos loopt en langs Hestehaugen, kan het allemaal niet meer verwerken. Als je op de gårdsweg staat op het punt waar Nerbekken onder de weg doorloopt, hoor je het ijs kraken en zie je het water kolken. De koeien die naar buiten mogen worden er opgewonden van. Ze hollen en springen met opgeheven staarten naar buiten en dat terwijl ze de afgelopen tijd zeker 2 maal per dag buiten zijn geweest. Ook zij voelen het: het voorjaar is er. Het wordt nog nauwelijks donker, alleen wat schemerig tussen 12 en 2 in de nacht. Voor de rest is er dat bijzondere licht en je voelt de energie stromen. De rabarber probeert al door te sneeuw te komen, de sleutelbloemen hebben al blad. Binnenkort begint het oogsten van berkenknoppen en granskud.


Restaurant Jan heeft laten zagen in zijn bos en Eivind heeft bijna 45kuub tot planken gezaagd.Jan heeft daarbij geholpen.Er ligt een indrukwekkende stapel bij het te verbouwen huis. Deze zomer hopen we met enige hulp zover te komen dat de buitenkant van het toekomstige restaurant wordt vernieuwd, geisoleerd en geschilderd zodat de aankomende winter gebruikt kan worden om binnen te verbouwen. Vandaag is het bord geinstallerd bij de oprit. De corresponderende website is in de maak en vordert. -

Koek en zopie, de traditie van Pasen en het wondermooie landschap in april.

Na een lange winter kijkt iedereen uit naar de tijd rond Pasen.
De dagen lengen en al gauw is het licht vanaf half zes tot half negen s'avonds.
De temperatuur stijgt en de zon schijnt volop. Het is tijd om erop uit te trekken in de bergen. De vele georganiseerde langlauftochten gaan nu van start. De witte wintergezichten veranderen langzaam in gebruinde.
Ook dit jaar is er weer een winterfestival op Unkervatn, op het ijs dus met skiwedstrijden, viswedstrijden, tochtjes per paardenslee over het ijs en proeven van het aanbod van de kraampjes met eten en drinken.
Want zoals de Noor zegt: " Uten mat og drikke duger helten ikke". Letterlijk vertaald betekent het zonder eten of drinken deugt de held niet m.a.w. komt er niets van de prestaties terecht.
En Mat is er bij elke gelegenheid: vergaderingen, voorlichtingen, presentaties, openingen, markten, festivals..

Zo ook bij het winterfestival. Keus te over van gerookte lamsworst met puree, vis, koffie, koek. Dus stonden wij er met de ouderwetse koek en zopie. Zonder zopie weliswaar want het recept van Onno Kleyn had flink wat alkohol erin ( en zo hoort het, vonden wij uit). De Noorse wetgeving is erg strikt met alkohol en terecht want velen moeten nog flinke afstanden auto rijden en er is een duidelijk zwak voor alkohol.
Dus de zopie van bruin bier met bruine suiker en eieren en kruiden was zonder de rum ondrinkbaar en is thuisgebleven. In plaats daarvan hebben we heerlijke Koetjes chocolademelk gemaakt met slagroom en als exotische versiering roze muisjes erop. Daarnaast chocoladekoek (salami di cioccolato) meteen uitverkocht, sinaasappeltaart en mokkameringues.
Dat alles tegen kostprijs want het is een initiatief van de småbrukers( de kleine boeren) waar wij ook bij horen.
Een grote familie ontmoet elkaar en komt even bijpraten.
De tochtjes met de paardenslee zijn vooral bij de kinderen in trek en soms lijkt het wel of er een wedstrijd gaande is hoeveel er op kunnen zitten of erachter kunnen hangen.

















Torbjørn en Louise hebben hun Groenlandse hondenslee ingezet die getrokken wordt door hun 20-jarige ijverige Fjord.




















Pasen op Gryteselv.





















Ieder jaar organiseert Bjørn Arne, de buurman, een langlaufpuzzeltocht op Gryteslev.
Dat alles op Langfredag oftewel goede vrijdag ( hier een feestdag). Er wordt een loipe gemaakt, opdrachten bedacht en het circuit uitgezet in verschillende moeilijkheidsgraden.
Van klein tot groot doet mee en wij kijken jaloers naar de 3 jarigen die moeiteloos "fiskebein" de helling op gaan.
Na afloop is er de prijsuitreiking, koffie en lekkers.
Een gedeelte van de diehards maakt vervolgens een tocht van 20km per langlaufski vanuit Hattfjelldal naar Gryteselv.
En traditiegetrouw komt het gezelschap eten bij ons in de Spisestua.

Het paasmenu van 2010.
















In de loop van de paasdagen is het een komen en gaan van mensen die per langlaufski een tochtje maken naar het meer om daar te ijsvissen, worstjes te grillen en elkaar te ontmoeten en bij te praten. Wij besluiten een wandeling te maken over de inmiddels bevroren toplaag van de sneeuw. Raar om je te realiseren dat er ruim 60cm sneeuw onder ligt. De sneeuwscooters zijn ons voor geweest en hebben een pad gemaakt de bergen in. Daar waar we terugkijken naar waar we vandaan kwamen zien we adembenemende uitzichten o.a. van het Borgefjell achter ons bos.
Hier en daar het spoor van een eland of vos.














Jan vergeet in zijn enthousiasme over het landschap soms dat de sneeuw naast het pad minder vast is en zakt fotograferend met enige regelmaat tot zijn liezen in de sneeuw. Myra, de hond, begrijpt daar niks van.: zo'n kleine baas ineens???
Vanuit Nederland horen we dat het er regent en flink waait.
Hier is het warm in de bergen met prachtig licht.
De thermometer bij het raam wijst om 4 uur 'smiddags 20 graden.
Hoezo koud Noorwegen????

Een kleine tragedie, de 2e generatie en de Spark!

De 3 pinken die Jan gehouden heeft, blijken afgelopen zomer toch gedekt te zijn door Boy. Even dachten we nog dat zo'n oud Noors ras later geslachtsrijp zou worden maar toen ze in december wel erg stevig werden en uiers gingen ontwikkelen was het echt duidelijk: drachtig, alle 3.
Wij hadden gepland dat de 2e generatie dit najaar zou worden geboren maar dat is nu anders... Veertienjarige moeders straks, zeiden we tegen elkaar.

Op een ochtend in februari constateert Jan dat Ana, dochter van Dulce, al begonnen is met kalven. De pootjes en het neusje steken er al uit.
Wat eenvoudig lijkt, blijkt een zware bevalling met noodzakelijke hulp van Rune de buurman en de veearts. Het is onduidelijk hoe lang de bevalling al gaande is maar voor het kalf blijkbaar te lang. Het wordt met moeite verlost maar is dood.
Een helemaal perfect stierkalf en wat aan de grote kant. We brengen het de volgende dag in het bos voor de vossen, vogels en wie er nog meer honger heeft in hartje winter.
Ana is er slecht aan toe. Ze blijft liggen en lijkt niet bij machte te gaan staan.
We kijken het een dag aan, zegt de veearts. Ze moet binnen 2 dagen gaan staan, anders wordt het een noodslacht.
Jan wil het langer aankijken en probeert haar overeind te krijgen met haar lievelingseten bix. Ze doet pogingen maar krijgt het niet voor elkaar.
Ze lijkt de volgende dagen verder wel in orde; eet goed, ontlast en kijkt helder uit de ogen, maar doet geen enkele poging om op te staan.
Na 2 dagen dagelijks keren en vertroetelen heeft Jan een hijsconstructie gemaakt met banden. Samen met Bjørn Arne wordt ze op de been gehesen. Ze staat aanvankelijk nogal wankel maar dankzij een steunhekje lukt het te blijven staan.
Dat blijkt goed te gaan en de volgende dag kan ze zelf al gaan staan en gaan liggen.
Het gaat nu weer goed met haar. Ze loopt rond en is al buiten geweest.






dit is Ana




Toen vervolgens Misia, dochter van Dolores, tekenen gaf dat ze ging kalven zat de schrik er een beetje in. Jan besloot na een paar uur de veearts maar te bellen maar voordat deze vanuit Trofors, 30km hier vandaan, was gekomen had Jan het kalf al samen met Misia op de wereld geholpen. Om 2 uur in de nacht.
Het bleek een koekalf, bijzonder actief en gelukkig kerngezond.




het kalf Silje, vernoemd naar de veearts


















Met de moeder is alles ook goed. De veearts controleert alles nog even, nu ze er toch is.
Om half vier zijn we binnen en nemen een cognacje op de goede afloop.
Misia blijkt een buitengewone goede , zij het 14 jarige, moeder. Ze houdt meteen contact met het kalf en iedereen die in de buurt komt wordt gecontroleerd of afgeschermd. Het kalf drinkt goed en spurt inmiddels door alle hokken als de andere koeien buiten zijn om te luchten.






misia en silje

















Soms zit ze schoppend in de lucht Myra achterna, soms wordt ze achternagezeten door Myra. Maar ze is voor de donder niet bang voor haar. Het is een wakker, intelligent koekalfje.
Ze heeft al kennisgemaakt met de andere kalfjes maar gaat nog niet naar de peuterspeelzaal achter Boy.





En dan de spark.
We hadden ze de eerste winter dat we hier waren al zien staan bij de Coop, de plaatselijke supermarkt. Vind je in Nederland een hele batterij fietsen bij de supermarkt, hier staan in de winter de sparken, compleet met naam en telefoonnummer.
Je weet dus meteen wie er boodschappen aan het doen is uit het dorp.
Een spark is een slee met een stoeltje gemonteerd op glij-ijzers. De glij-ijzers zijn aan de achterkant ongeveer 2 maal de lengte van de stoelpartij. Je kunt een passagier meenemen (of je mandje boodschappen dus) en zelf op de glij-ijzers al steppende vooruitkomen. De ondergrond moet wel wat verijsd zijn. Je kunt sturen met je gewicht op de flexibele glij-ijzers. Op vlak terrein haal je gemakkelijk een snelheid tussen de 15 en 20km maar als je een helling afgaat moet je "brodder", een soort beugels met metalen pennetjes, aan je schoenen doen om te kunnen remmen. Het zou me niet verwonderen als je de 60km kunt halen.
Mijn eerste poging met de Spark eindigde net voor de staldeur van Bjørn-Arne d.w.z. de spark. Ik was er al 5m er vandaan vanaf gesprongen toen ik de bocht niet kon maken.




Het stuurt als een schip dus, langzaam de bocht om.
De post ophalen is een avontuur nu omdat er welgeteld 2 hellingen in de weg naar de brievenbus zitten.
Wordt vervolgd dus...

Gast in de keuken

Op maandagochtend komt Torbjørn, onze Samische buurman, melden dat hij bacalao gaat maken. Hij is speciaal voor de ingredienten naar Mosjøen gereden. Zijn Zweedse vriend die hem vergezeld zegt dat Torbjørn een duivelskunstenaar is en zijn bacalao 5 sterren verdient.
Dan moet je maar eens hier komen koken om het mij te leren, zeg ik.
De dag daarop komt Torbjørn aankondigen dat hij woensdag, hoewel het asekonsdag(aswoensdag) is, niet bacalao maar zijn beroemde fiskesuppe komt koken.

De Noorse traditie kent geen carnaval maar wel namen voor de dagen die vooraf gaan op de vastenperiode:
- "fastelavn"of ook wel fleskesøndag.(flesk = spek)
- "blåmandag"of ook wel "fleskemandag"
- "feitetirsdag" (feit = vet) of "hvitetirsdag"(witte dinsdag)of "syvmålsdagen" (7 maaltijdendag)
- "askeonsdag", de eerste dag van de vastenperiode.
Alle dagen hebben hun specifieke traditionele gerechten die per regio iets kunnen verschillen.
Nou geloof ik niet dat de Noren echt vasten in de kerkelijke vastenperiode maar er is wel een duidelijke hang naar de gerechten verbonden aan die dagen.
Je ziet rond die tijd de aanbiedingen in de supermarkt verschijnen.
Op de zondag eet men o.a. "boller": bolletjes brood gevuld met vanillecreme, slagroom en jam.




Op maandag is er een stevig maaltijd met o.a.gezouten vlees, worst, koolrabipuree en de bijna nooit ontbrekende aardappels.
Op dinsdag bij voorkeur wit eten, met name melk en meelprodukten, als overgang naar de vasten.
Het feesteten bij uitstek "Rømmegrøt", een soort pap van room en bloem met drijvende boter erop (door verhitten uit de room) hoort ook bij deze dag. Bij de pap hoort suiker, jam, gezuurde room maar ook gezouten, gedroogd vlees.






Op aswoensdag at men vroeger een handje as door de pap, maar dat was zeker geen rømmegrøt!

Maar ondanks die traditieregels dus, komt Torbjørn op aswoensdag om zijn fameuze fiskesuppe te maken. Hij is er al vroeg en neemt ruim de tijd om alles voor te bereiden. Dat is belangrijk, zegt hij.
Hij snijdt zorgvuldig en zet de schoongemaakte vis in zout en voegt na een poosje wat azijn toe.
Ik krijg op het hart gedrukt dat de vis niet mag koken maar moet trekken.
Ik zie dat hij de groenten apart kookt en pas later bouillon en een deel van de vis samenvoegt in de pan. Als laatste de room en de hardgekookte en in schijfjes gesneden eieren en een gedeelte van de grote moten Røye.







We eten voor ons doen erg vroeg, om 3 uur, in een gezelschapje van 4 personen.
Torbjørn, zijn Zweedse vriend, Jan en ik.
We eten de heerlijke fiskesuppe, die tradtioneel altijd wit is door de room erin.
Een welgevulde soep met prei, broccoli, gekookte eieren, veel room met verse Røye uit Hattfjelldal. Daarna Røye met mandelpotet en een uien-botersaus.









Een stevige maaltijd met onze citroentaart en sterke koffie als dessert en nog voor 2dagen fiskesuppe over.
Wie het recept wil hebben mailt maar even: een aanrader!

Sprengkulde en nog een keer wakvissen...

Het gonst ervan in de plaatselijke supermarkt en het is het gesprek van de dag.
Hoeveel graden is het bij jou? Doet het water het nog? Hoe is het in de stal?
Kun je het warm krijgen, heb je genoeg brandhout?

We hebben hier te maken met "Sprengkulde".
Nou is daar officieel geen definitie van maar Yr, de website met lokale weermeldingen, doet een poging.
Je noemt het weer Sprengkulde als:
- het ongewoon koud is voor een normale winter (niet normaal is dus: aan de kust min 20, binnenland min -40, gebied tussen kust en binnenland tussen -30 en -40)
- het meerdere dagen aanhoudt, minstens 3 dagen
- het voelt buiten wat pijnlijk aan
- de sappen in de bomen bevriezen en zetten uit of knappen waardoor de bomen beschadigd raken.(spreng = springen).

Dat laatste is geen probleem in het binnenland waar wij wonen. De bomen zijn bestand tegen extreme temperaturen. Bovendien ligt Gryteselv in een soort kom waardoor nu de temperatuur de min 30 niet haalt terwijl het in Hattfjelldal-centrum min 36 is.
Maar in het zuiden van Noorwegen is dat anders want daar liggen de normale wintertemperaturen tussen de min 5 en min 10.

Hoewel het elders in het land temperaturen van min 41 en zelfs min 43,8 worden gemeten ,geeft de thermometer hier tussen de min 28 en min 30 aan.
En dat is niet normaal voor een gewone winter.
We moeten kachels plaatsen in de kelder om te voorkomen dat de waterleiding bevriest. Bjørn-Arne en Jan hebben met de tractoren een wal van sneeuw rond de kelders van het woonhuis en het blauwe huis gelegd als isolatie.
We gaan alleen naar buiten als het nodig is. Auto en trekker starten wel dankzij de motorwarmers maar de olie is voelbaar traag en dik waardoor schakelen een klus wordt.
Niet doen dus.

Maar als het min 28 is gaan we toch nog even wakvissen op Storvatn met Ilse en Robert. Jan boort een paar wakken en constateert dat het ijs 50cm dik is. Dus dik genoeg om tussen de wakken een vuur te maken.

We zitten op rendiervellen en binden een nepmade aan de hengeltjes.

We houden het een klein uurtje vol maar vangen jammergenoeg niks. De vissen slapen in deze periode, zeggen de kenners.

Dan maar lekker naar huis bij de warme houtkachel. We meten plus 35 binnen als we terugkomen. De katten en de hond liggen voor apegapen en wij eten lekker een gerookte Røye en nemen er een glaasje wijn bij.